Την Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2024, κατά την Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών, τιμήθηκε με το βραβείο Β’ Τάξεως των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών η Ουκρανή Ιστορικός και Συγγραφέας κα Λίλια Μπιλοούσοβα για το πόνημά της «Φιλικοί στη Βεσσαραβία, έτη 1821 – 1823».
Το έργο αυτό, που υπήρξε έμπνευσης και χορηγίας του Προέδρου του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου κ. Ιωάννη Πολυχρονόπουλου, και που είχε εκδοθεί και στην Ουκρανική γλώσσα, αποτελεί προσφορά – συμβουλή στην ανάδειξη της ιστορικής έρευνας γεγονότων που συνδέονται με την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και στο ρόλο που διαδραμάτισε η Οδησσός.
Το έργο αυτό περιλαμβάνει 250 έγγραφα από το Κρατικό Αρχείο της Περιφέρειας της Οδησσού τα οποία αναφέρονται στην Επανάσταση στη Μολδοβλαχία, καθώς και στην τύχη των στελεχών της Φιλικής Εταιρείας μετά την αποτυχημένη επαναστατική εξέγερση με Επικεφαλής τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.
Η έκδοση παρουσιάζει σημαντικά στοιχεία για τη διεθνή σημασία της Ελληνικής Επανάστασης με αναφορές στη συμμετοχή στον στρατό του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Ελλήνων, Βουλγάρων, Σέρβων, Μολδαβών, Πολωνών, Ρώσων, Γερμανών, Γάλλων, Ιταλών και Άγγλων, και της οποίας το επαναστατικό εγχείρημα, παρά την αποτυχία του, που σφραγίστηκε από την ήττα στη μάχη του Δραγατσανίου, αποτέλεσε προάγγελο και τη συνέχεια της επανάστασης στην Ελληνική Επικράτεια.
Το μεγαλύτερο μέρος των 250 εγγράφων αφορά την αλληλογραφία του πληρεξούσιου κυβερνήτη της Βεσσαραβίας αντιστράτηγου του Ρωσικού Αυτοκρατορικού στρατού Ιβάν Νικίτιτς Ινζόφ με διοικητικούς στρατιωτικούς, αστυνομικούς και τελωνειακούς φορείς από τον Απρίλιο του 1821 μέχρι τον Οκτώβριο του 1823.
Τα έγγραφα ρίχνουν φως στην απήχηση που είχε το κίνημα του Υψηλάντη τόσο στους βαλκανικούς λαούς όσο και στον ίδιο το ρωσικό στρατό και στους Ρώσους Δεκεμβριστές. Επίσης περιγράφουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Οθωμανών και την αναστάτωση που προκλήθηκε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
Είναι έκδηλη η οργή και η νευρικότητα του τσάρου Αλέξανδρου Α΄ και των ρωσικών αρχών που εκφράζεται στις διαταγές και εντολές για την παραδειγματική τιμωρία των εξεγερμένων. Ο Αλέξανδρος Α΄ δεν ήθελε να θεωρηθεί σε καμιά περίπτωση ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με το κίνημα του Υψηλάντη. Αυτό αποτυπώνεται στις εντολές να ετοιμαστεί ονομαστικός κατάλογος 1000 στελεχών της Φιλικής Εταιρείας με αναλυτικές πληροφορίες για τη μεταφορά τους στο στρατόπεδο του Οργκίεφ. Το καλοκαίρι του 1823 η κατάσταση είχε εξ εξομαλυνθεί.
Στο Οργκίεφ κρατούνταν μόνο 11 φιλικοί, ενώ οι υπόλοιποι απελευθερώθηκαν με εγγύηση ή κρατούνταν στο Κισνόβιο ή στην Οδησσό.
Συμπερασματικά στο βιβλίο της ιστορικού Λίλια Μπιλοούσοβα περιγράφεται η οριστική ρήξη του Ελληνισμού με το οθωμανικό καθεστώς, οι τριγμοί που προξένησε το επαναστατικό εγχείρημα των Φιλικών στην Ιερά Συμμαχία και στην ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι ελπίδες που γέννησε για ελευθερία στη Βαλκανική, αλλά και η επόμενη μέρα μετά την καταστολή του κινήματος. Αποτελεί επομένως ένα απαραίτητο σύγγραμμα για την μελέτη γι’ αυτήν τη σημαντική περίοδο της ελληνικής ιστορίας.
